BABAGAN (Saking Wikipedia)

Saka Wikipédia, Ènsiklopédhi Bébas ing basa Jawa / Saking Wikipédia, Bauwarna Mardika mawi basa Jawi

Serat Centhini, utawa uga disebut Suluk Tambanglaras utawa Suluk Tambangraras-Amongraga, minangka salah siji karya sastra paling misuwur jroning kesusastraan Jawa Anyar. Serat Centhini nyakup werna-werna kawruh lan kabudayan Jawa, supaya ora ilang lan tetep lestari salawasé. Serat Centhini diripta arupa tembang, lan penulisané diklompokaké miturut jinis laguné.

Miturut genre, Serat Centhini iku kalebu bauwarna lan carita "Santri lelana".

Panggubahan

Miturut katrangan R.M.A. Sumahatmaka, sawijining kerabat istana Mangkunegaran, Serat Centhini digubah saka kersaning Kanjeng Gusti Pangeran Adipati Anom ing Surakarta, sawijining putra Kanjeng Susuhunan Pakubuwana IV, yaiku kang sabanjuré dadi Sunan Pakubuwana V.

Sangkala Serat Centhini, kang jeneng pepaké yakuwi Suluk Tambangraras, uniné paksa suci sabda ji, utawa taun 1742 taun Jawa utawa taun 1814 Masehi. Tegesé isih ana ing sajroning mangsa tahtané Sunan Pakubuwana IV, utawa enem taun sadurungé panobatan Sunan Pakubuwana V. Miturut cathetan bab munggah tahtané para raja, Pakubuwana IV wiwit munggah tahta taun 1741 (Jawa), déné Pakubuwana V wiwit munggah tahta pada taun 1748 (Jawa).

Kang dadi sumber saka Serat Centhini yakuwi kitab Jatiswara, kanthi sangkala jati tunggal swara raja, kang nuduhaké angka 1711 (taun Jawa, tegesé isih ing jamané Sunan Pakubuwana III). Ora dikawruhi sapa kang ngarang kitab Jatiswara. Yèn dianggep pengarangé R.Ng. Yasadipura I, banjur bakal katon ora cetha (meragukan) awit ana akèh gèsèhé karo kitab Rama utawa Cemporèt.

Tujuan lan pelaku panggubahan

Saka kersané Sunan Pakubuwana V, gubahan Suluk Tambangraras utawa Centhini iki dimanfaatké kanggo ngumpulaké sadhéngah kawruh lair lan batin masarakat Jawa ing jaman semana, kang kalebu ing njeroné kayakinan lan penghayatan bab agama. Pakaryan iki dipimpin langsung déning Pangeran Adipati Anom, lan kang éntuk tugas mbantu ana telung pujangga istana, yaiku:

1. Raden Ngabehi Ranggasutrasna
2. Raden Ngabehi Yasadipura II (sadurungé anama Raden Ngabehi Ranggawarsita I)
3. Raden Ngabehi Sastradipura

Sadurungé diayahi panggubahan, katelu pujangga istana éntuk tugas-tugas kang khusus kanggo ngumpulaké bahan-bahan kanggo gawé kitab kasebut. Ranggasutrasna duwé tugas njelajah pulo Jawa bagean wétan, Yasadipura II duwé tugas njelajah Jawa bagian kulon, sarta Sastradipura duwé tugas nunèkaké ibadah kaji lan nyempurnakaké kawruh agama Islam.

Prosès panulisan

R. Ng. Ranggasutrasna kang njelajah pulo Jawa bagéan wétan wis mulih luwih dhisik, mula panjenengané diutus miwiti ngarang. Jroning pambuka diwedharaké bab karsa sang putra mahkota, kanthi sengkalan Paksa suci sabda ji.

Sawisé Ranggasutrasna ngrampungaké jilid siji, Yasadipura II rawuh saka Jawa bagéan kulon lan Sastradipura (saiki uga sesilih Kyai Haji Muhammad Ilhar) saka Mekkah. Jilid loro nganti papat ditulis bebarengan déning katelu pujangga istana. Saben perkara kang magepokan karo wilayah kulon Jawa, wétan Jawa, utawa agama Islam, ditulis déning ahliné dhéwé-dhéwé. Pangeran Adipati Anom banjur nulis dhéwé jilid lima nganti sepuluh. Panyebabé amarga Pangeran Adipati Anom kira-kira kuciwa sabab kawruh bab saresmi kurang jelas ungkapané, saéngga kawruh bab kasebut dianggep ora sampurna.

Sawisé dianggep cukup, Pangeran Adipati Anom nyerahaké manèh panulisan rong jilid pungkasan (jilid sewelas lan rolas) marang katelu pujangga istana mau. Wusananè, kitab Suluk Tambangraras utawa Centhini kasebut bisa rampung lan cacahé lagu sakabèhé dadi 725 lagu.

Ringkesan isi

Serat Centhini disusun adhedhasar crita lelakuné putra-putri Sunan Giri sawisé dikalahaké déning Pangeran Pekik saka Surabaya, ipé Sultan Agung saka Karajan Mataram. Crita diwiwiti sawisé telu putra Sunan Giri mencar ninggalaké tanah asal kanggo ngulandara, awit kakuwasan Giri wis diajuraké déning Mataram. Putra putri Sunan Giri mau yakuwi Jayengresmi, Jayengraga/Jayengsari, lan sawijining putri, Ken Rancangkapti.

Jayengresmi, dikanthi déning loro santri kang jenengé Gathak lan Gathuk, nglakoni "perjalanan spiritual" menyang saubengé kraton Majapahit, Blitar, Gamprang, alas Lodaya, Tuban, Bojonegoro, alas Bagor, Gambirlaya, Gunung Padham, désa Dhandher, Kasanga, Sela, Gubug Merapi, Gunung Prawata, Demak, Gunung Muria, Pekalongan, Gunung Panegaran, Gunung Mandhalawangi, Tanah Pasundan, Bogor, bekas kraton Pajajaran, Gunung Salak, lan sabanjuré tekan ing Karang.
Buku bab Serat Centhini
Buku bab Serat Centhini

Jroning lelaku iki, Jayengresmi ngalami "pendewasaan spiritual", amarga ketemu karo sawetara guru, tokoh-tokoh gaib jroning mitos Jawa kuna, lan sawetara juru kunci makam-makam kramat ing tanah Jawa. Jroning patemon karo tokoh-tokoh kuwi, panjenengané sinau bab werna-werna kawruh jroning khazanah kabudayan Jawa, wiwit saka candhi, makna swra manuk gagak lan prenjak, khasiat manuk pelatuk, pituduh panggawéné kain lurik, pilihan waetu hubungan sèksual, itungan tanggal, nganti tekan kisah Syekh Siti Jenar. Pangalaman lan paningkatan kawicaksanan iki anggawé panjenengané ing tembé mburi misuwur kanthi sebutan Seh (Syekh) Amongraga. Jroning lelaku kasebut, Syekh Amongraga ketemu karo Ni Ken Tambangraras kang dadi garwané, sarta pembantuné Ni Centhini, kang uga mèlu ngrungokaké wejangan-wejangané.

Jayengsari lan Rancangkapti diiringi santri kang jenengé Buras, lelana menyang Sidacerma, Pasuruan, Ranu Grati, Banyubiru, sikilé Gunung Tengger, Malang, Baung, Singhasari, Sanggariti, Tumpang, Kidhal, Pasrepan, Tasari, Gunung Bromo, Ngadisari, Klakah, Kandhangan, Argopuro, Gunung Raung, Banyuwangi, Pekalongan, Gunung Perau, Dieng, nganti tekan Sokayasa ing sikilé Gunung Bisma Banyumas.

Jroning lelaku mau panjenengané olèh kawruh ngenani adat-istiadat tanah Jawa, sariat para nabi, kisah Sri Sadana, kawruh wudhu, shalat, kawruh dzat Allah, sifat lan asma-Nya (sifat rong puluh), Hadist Markum, pètungan slametan wong mati, sarta watak Pandawa lan Kurawa.

Sawisé ngliwati lelana kang mataun-taun, pungkasané katelu katurunan Sunan Giri kasebut bisa ketemu manèh lan kumpul bebarengan para kulawarga lan kawulané, senadyan bab kuwi ora lumaku suwé awit Syekh Amongraga (Jayengresmi) banjur nerusaké laku spiritual tumuju tingkat kang luwih dhuwur manèh, yaiku ninggalaké bumi.

Referensi

* Sumahatmaka, R.M.A, Ringkasan Centini (Suluk Tambanglaras), PN Balai Pustaka, Cetakan pertama, 1981.
* Yatim, Dr. Badri, MA, Sejarah Peradaban Islam, PT Raja Grafindo Persada, Ed. 1, Cet. 12, 2001.
* Marsono, etal., Centhini, Tembangraras Amongraga Jilid V', Gajahmada University Press, Cit. 1, 2005.